ترکیب اضافی چیست ؟
هرگاه دو اسم پشت سرهم آیند به گونه ای که یک کسره رابط میان آنها باشد را ترکیب اضافی می گویند، مانند: توپ علی . در چنین حالتی به اسم اول (مضاف ) و به اسم دوم (مضاف الیه) می گوییم .
( باید توجه داشت که اسم دوم در این ترکیب نباید صفت باشد زیرا در این صورت ترکیب ما وصفی خواهد بود)
در زبان فارسی دونوع ترکیب اضافی داریم :
اضافه ی تعلقی:
در این نوع اضافه یک رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه وجود دارد؛ مانند: صدای مادر
اضافه ی غیر تعلقی: در این نوع اضافه رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه نیست؛ مانند: کتاب فارسی
برای بازشناسایی اضافه ی تعلقی از اضافه ی غیرتعلقی می توان از این دو راه استفاده کرد:
1) در اضافه ی تعلقی می توان مضاف الیه را جمع بست؛ مانند: حیاط مدرسه = حیاط مدارس
2) می توان پس از آن که مضاف و مضاف الیه را در اضافه ی تعلقی جابجاکرد، یک فعل « دارد» در انتهای آن افزود که به موجب آن یک جمله ی سه جزئی مفعول دار ساخته می شود؛ مانند:
کیف زهرا = زهرا کیف دارد.
نکته۱
در شماره 1 عنوان کردیم که مضاف الیه جمع بسته می شود اما باید توجه داشت چنان چه مضاف الیه ما اسم خاص بود نمی توان آن را جمع بست؛ مانند: کتاب علی
نکته ۲
همان گونه که می دانیم ضمایر می توانند به کمک کسره به اسم بچسبند و ترکیب اضافی بسازند . مانند : کتاب او ( کتاب : مضاف - او : مضاف الیه )
نکته ۳ : ضمایر متصل/ پیوسته بدون کسره به اسم ماقبل می چسبند و ترکیب اضافی تولید می کنند . مانند : خانه اش ( خانه : مضاف - ش : مضاف الیه )
نکته ۴
گاه میان دو اسم صفتی ظاهر می شود که باید در شناخت ترکیب اضافی دقت بیشتری داشت . مانند :درخت سبز باغ . در این مثال دو ترکیب داریم : ۱- درخت سبز : ترکیب وصفی است ۲- درخت باغ :ترکیب اضافی
نکته ۵ : وابسته های پیشین از نوع صفت به همراه اسم بعد خود ترکیب وصفی می سازند . مانند : این کتاب
نکته ۶ : گاه در یک ترکیب وصفی یا اضافی یکی از دو جزء ترکیب می تواند از دو اسم بهمراه ( و ) تشکیل شود . مانند شعر و داستان مولوی
خودآزمایی : در متن زیر ترکیب های وصفی و اضافی و انواع اضافه را مشخص کنید .
پیش از آن که صدای غمگین کودک به گوش برسد، مادر سراسیمه خود را به اتاق رسانده و کودک معصومش را در آغوش گرفت؛ نگاه این مادر مهربان به چهره ی تابناک کودک دوخته شد و این قشنگ ترین لحظه ای است که انسان می تواند آن را درک کند و به راستی می توان از خود پرسید: عجب محبتی است محبت مادر، محبتی که در دستگاه عظیم آفرینش مثل و مانند ندارد و هم چون گلی خوشبو روح و روان آدمی را عطرآگین می کند.
* صدای کودک گرسنه
در این گروه اسمی ( صدا ) دو وابسته پذیرفته است . یکی اسم ( کودک ) و دیگری صفت (غمگین ) بنابراین دو ترکیب داریم : صدای غمگین ( اسم + کسره + صفت ) - صدای کودک (اسم + کسره + اسم ) حال ببینیم صدای کودک چه نوع اضافه ای است :
با توجه به دو راه گفته شده متوجه می شویم که ترکیب ما اضافه تعلقی است زیرا : کودک را می توان جمع بست ۲- می توان جای دو اسم را جا به جا کرد و با اضافه کردن ( دارد ) سه جزیی مفعولی ساخت : کودک صدا دارد - روح و روان آدمی -
* کودک معصومش
این گروه اسمی مانند گروه قبلی از دو ترکیب وصفی و اضافی ساخته شده است . با این تفاوت که به جای اسم دوم ضمیر پیوسته (ش) آمده است . کودک معصوم : ترکیب وصفی - کودک ش ( او ) : ترکیب اضافی/ اضافه تعلقی
نگاه این مادر مهربان - چهره ی تابناک کودک - این قشنگ ترین لحظه -عجب محبتی -محبت مادر -دستگاه عظیم آفرینش - گلی خوشبو - روح و روان آدمی.